Гэта — Інстытут музейнага і бібліятэчнага абслугоўвання, бібліятэка Кангрэса, аддзяленне Амерыканскай бібліятэчнай асацыяцыі (Вашынгтон); бібліятэка акругі Мытнамах (Портланд, штат Арэгон); дзяржаўная бібліятэка штата Юта, гарадская бібліятэка Солт-Лэйк-Сіці, бібліятэка медыцынскіх навук і лічбавая бібліятэка “Горны Захад” (зноў жа ў Юце). Затым шлях спецыялістаў, што выправіліся ў вандроўку ў рамках праграмы міжнародных візітаў дзярждэпартаменту ЗША і па ініцыятыве аддзела міжнародных візітаў, ляжаў у штат Нью-Ёрк: бібліятэка Файтвіль у горадзе Сіракузы, універсітэцкая бібліятэка Карнэла, школа інфармацыйных даследаванняў, Вольная бібліятэка Ліверпуля і бібліятэка Уайт Бранч. Камандзіроўка завяршылася непасрэдна ў горадзе Нью-Ёрк на бібліятэцы Квінса, бібліятэцы і музеі Моргана, Нью-ёркскай і Бруклінскай публічных бібліятэках. “К” запыталася пра адметнасці працы амерыканскіх калег у дырэктараў абласных устаноў.
Аксана КНІЖНІКАВА, дырэктар Мінскай абласной бібліятэкі імя Аляксандра Пушкіна
— Мы супрацоўнічаем з інфармацыйным цэнтрам пры Пасольстве ЗША. Магчыма, яны абапіраліся на вынікі работы бібліятэкі за год, бо ў нас было шмат вартых увагі праектаў, у тым ліку сацыяльных: “У імя жыцця” сумесна з анкапацыентамі, “Здорава разам” — з мінскім цэнтрам усынаўлення. Бібліятэка становіцца сапраўднай сацыяльнай структурай — гэта агульнасусветная тэндэнцыя.
— Чаму быў абраны такі маршрут?
— Безумоўна, калегі імкнуліся паказаць лепшае і разнастайнае. А мы паралельна задавалі свае пытанні: напрыклад, як працуюць перасоўныя бібліятэкі, бо Беларусь мае свой аналаг — бібліёбус. Дарэчы, прынцып у іх аднолькавы: машыны ездзяць прыкладна з тымі ж прамежкамі часу і па такіх жа па ахопе тэрыторыях, але ўяўляюць з сябе сапраўдны паўнавартасны мабільны перасоўны пункт з працоўнымі месцамі, доступам у інтэрнэт.
— У такім выпадку цікава даведацца, як выглядае амерыканская рэгіянальная бібліятэка?
— Напрыклад, па нашых мерках бібліятэка мястэчка Карнэліус недалёка ад Портланда — гэта камфортны будынак, па іх — недастаткова, таму зараз ідзе збор сродкаў на будаўніцтва новага. На першым паверсе будзе знаходзіцца сацыяльны цэнтр, на верхніх — сама бібліятэка. Трэба дадаць, што амаль усе ўстановы, што мы наведалі, — светлыя і прасторныя. І хоць мы і рушым у адным кірунку, тэхнічная база ў амерыканцаў значна лепшая. Я маю на ўвазе і паркоўку, кавярню і магазінчык, і звышсучасную мэблю для рэлаксацыі, пакой для кармлення немаўляці, фантанчыкі з пітной вадой. Канешне, гэта прываблівае. Не абавязкова вольны час праводзіць менавіта за чытаннем. Амерыканскія бібліятэкі маюць адасобленыя зоны, дзе бацькі могуць пагуляць са сваімі дзецьмі ці ўзяць дадому камплект з гульнямі для развіцця. У іх, акрамя папяровага, лічбавага, CD- і DVD-варыянтаў дакументаў, ёсць яшчэ планшэты з запампаванымі туды адукацыйнымі і развівальнымі праграмамі, ды нават кропкі доступу ў інтэрнэт — мадэмы, якія таксама можна ўзяць дадому. Гэта вельмі важна для катэгорыі людзей з малым даходам.
— Якія яшчэ ёсць асаблівасці бібліятэк Новага Свету, акрамя выдатнай матэрыяльна-тэхнічнай базы?
— У іх бібліятэках шмат практычных праграм, якія спрыяюць адаптацыі людзей у грамадстве. У Амерыцы шмат эмігрантаў і бежанцаў, якія ўвогуле не валодаюць англійскай мовай. Фактычна, бібліятэка бярэ на сябе місію дапамагчы людзям займець слоўнікавы запас першай неабходнасці. Ёсць камп’ютарныя курсы. Пры бібліятэках створаны “джобс”-цэнтры для пошуку работы. У Бруклінскай бібліятэцы вядуцца скайп-канферэнцыі нават з турмамі. У бібліятэках вельмі запатрабаваны сацыяльны аспект, яны максімальна яго задавальняюць. Пры некаторых установах Нью-Ёрка ёсць цэнтры, якія выдаюць карту нью-ёркца, яна прадастаўляе пэўныя прывілеі, даброты. Бібліятэка медыцынскіх навук у Солт-Лэйк-Сіці па просьбе карыстальнікаў амаль уся перайшла ў онлайн-рэжым. Там створаны базы даных, якія цікавыя ў першую чаргу студэнтам і выкладчыкам: артыкулы і іншыя свежыя матэрыялы. Блок даведачнай літаратуры маецца і ў выглядзе кніг.
— Вядома, цікава даведацца і пра грашовую сітуацыю.
— Тыя бібліятэкі, якія наведвалі мы, фінансуюцца з мясцовага бюджэту і праз федэральную падтрымку. Грошы выдзяляюцца, зыходзячы з колькасці бібліятэк і шчыльнасці насельніцтва. Не абыходзіцца без спонсарскай дапамогі, ахвяраванняў і сістэмы грантаў. У Амерыцы пры бібліятэках існуюць спецыяльныя бібліятэчныя фонды, якія займаюцца фандрайзінгам, — пошукам дадатковага фінансавання, за кошт якога ажыццяўляецца шэраг праектаў. З пункту гледжання псіхалогіі, ім гэта рабіць прасцей, чым самім бібліятэкам. А таксама ў Штатах існуюць супольнасці, якія называюцца “Сябры бібліятэкі”, яны таксама шукаюць грошы. Валанцёрства — вось што здзівіла. Людзі бязвыплатна аказваюць дапамогу: калі гэта бібліятэка для людзей са слабым зрокам, то добраахвотнікі прыходзяць і агучваюць літаратуру для сляпых. Валанцёры наведваюць школы і чытаюць там дзецям. Я разумею, што падатковае заканадаўства стымулюе дабрачыннасць і валанцёрства, але, падаецца, тут ёсць і нейкі культурны кампанент у грамадстве. У гэтай краіне, калі ёсць вольны час, ты дапамагаеш, гэта лічыцца прыстойным. Ёсць яшчэ ў амерыканцаў практыка: яны не толькі запрашаюць у сваю супольнасць, але і далучаюцца да іншых. Яны разумеюць, што калі ў чалавека нізкі ўзровень даходу, то ў яго, магчыма, няма грошай нават для таго, каб даехаць да той бібліятэкі. Таму супрацоўнікі самі ездзяць па ўстановах для такіх асоб, інвалідаў і прывозяць кнігі.
— Ці ёсць адчуванне крызісу інстытуцыі на Захадзе?
— Што да камплектавання фондаў, то і ў нас, і ў іх яно ажыццяўляецца ў межах 13 — 16 % ад фінансавання бібліятэкі. А зніжаны інтарэс да чытання адчувальны паўсюль, таму зараз у Амерыцы распаўсюджаны праграмы па пашырэнні папулярнасці чытання. А бібліятэкі не знікаюць, яны проста трансфармуюцца, становячыся больш зручнымі: праз электроннае браніраванне літаратуры, спецыяльныя аўтаматы з дыскамі, праз магчымасць кнігу, узятую ў галоўнай бібліятэцы, здаць у любым яе філіяле, проста пакінуўшы экзэмпляр у скрыні.
— З якімі адчуваннямі вы вярнуліся ў Мінск на працу?
— Уражанні свежыя. Вялікі дзякуй арганізатарам праграмы. Бібліятэкі зачаравалі, здзівілі, скарылі. Патрэбен час, каб асэнсаваць, што з убачанага можна адаптаваць на нашай глебе.
Марына РАФЕЕВА, дырэктар Гомельскай абласной універсальнай бібліятэкі імя Леніна
— Праграма візіту была складзена настолькі прафесійна і разнастайна, што кожная з бібліятэк здзівіла па-свойму. Вось хаця б спецыялізаваная бібліятэка медыцынскіх навук імя Спэнсара Эклза. У ёй створана лічбавая кніжніца “Mountain West”, змест якой выходзіць далёка за межы рэгіёну, а самі артыкулы датычаць самых розных галін ведаў. Cховішчы высокай шчыльнасці дазволілі вызваліць дадатковыя плошчы, на якіх размясціліся камфортные залы для групавых заняткаў студэнтаў, пакоі для маладых бацькоў, дзяцей і падлеткаў. Для зручнасці наведвальнікаў у чытальных залах стаяць велатрэнажоры, бегавыя дарожкі са спецыяльнымі паліцамі для чытання кніг падчас трэніровак. У гэтай жа бібліятэцы — інтэрактыўная банерная выстава, прысвечаная творчасці Шэкспіра, на якой можна даведацца пра 4 тыпы тэмпераменту на прыкладах шэкспіраўскіх герояў.
Ва ўніверсітэцкай бібліятэцы Карнэла ў горадзе Ітака ў аддзеле рэдкіх кніг нам паказалі шумерскія таблічкі, якім больш за 4 тысячы гадоў, першае выданне твораў і рукапісы Уладзіміра Набокава (пісьменнік выкладаў у гэтым універсітэце). Запомнілася і сустрэча з дырэктарам сусветна вядомай незалежнай бібліятэкі Фаетвіля. Менавіта дзякуючы ёй былі распрацаваны інавацыйныя праграмы і паслугі, першая ў Злучаных Штатах творчая лабараторыя “Makerspace”.
— Магчыма, нейкія бібліятэкі нагадалі вам сваю?
— Структура бібліятэчнай справы Беларусі і Амерыкі супадае ў многім. Нам па сваіх функцыях больш за ўсё блізкія дзяржаўныя бібліятэкі Штатаў. Яны ж з’яўляюцца і метадычнымі цэнтрамі для бібліятэк свайго рэгіёна, займаюцца павышэннем кваліфікацыі супрацоўнікаў, працуюць як інфармацыйны і культурны цэнтры.
— Ці існуюць перавагі ў амерыканскай бібліятэчнай сферы?
— Яны заключаюцца ў тым, што ўсе перадавыя тэхналогіі становяцца даступнымі насельніцтву ў першую чаргу праз бібліятэку. Добрай дапамогай установам становяцца грамадскія аб’яднанні сяброў бібліятэкі і атрыманне грантаў на развіццё ўстаноў.
— Што запазычыце для сваёй бібліятэкі ў калег?
— Пра рэалізацыю ідэй трэба будзе казаць праз нейкі час, хаця яны сапраўды нарадзіліся падчас паездкі. Раскажу пра некаторыя. Амерыканцы разумеюць важнасць чытання для развіцця дзіцяці. Напрыклад, у Портландзе кожная мама нованароджанага атрымлівае ў падарунак першую дзіцячую кнігу, часопіс пра карысць сямейнага чытання, рэкламныя матэрыялы бібліятэкі і анкету для чытацкага білета. У штаце Арэгон ужо чвэрць стагоддзя працуе праграма “Пачнём ствараць чытачоў сёння” (SMART), штогод у ёй прымаюць удзел каля 10 тысяч дзяцей, якія адчуваюць праблему матывацыі ў чытанні. А пераможца летняй праграмы “На старт! Увага! Чытай!” у штаце Юта атрымлівае віншаванне, падпісанае самім губернатарам. Асабіста мне спадабаліся і інтэр’ерныя рашэнні арганізацыі прасторы ў бібліятэках, узяла на ўвагу ідэі па ўмацаванні карпаратыўнага духу супрацоўнікаў.
Як казаў індыйскі бібліятэказнаўца, прафесар, доктар матэматыкі, філасофіі, літаратуры Шыалі Ранганатана: чым больш бібліятэк, вялікіх і маленькіх, вы наведаеце, тым лепш арганізуеце працу ў сваёй. Дарэчы, адно з патрабаванняў Ранганатана да падрыхтоўкі кадраў на дзіва дакладна рэалізавана ў ЗША. Калі ўніверсітэт хоча мець медыцынскі факультэт, спачатку ён павінны пабудаваць шпіталь. Няма сэнсу рыхтаваць лекараў без медыцынскай практыкі. Менавіта таму шпіталі пры ўніверсітэтах зараз самыя лепшыя ў ЗША.
— Мэта візіту — абмен вопытам. Што атрымалі амерыканцы ад сустрэчы з беларускімі бібліятэкарамі?
— Я назвала б сустрэчу азнаямленчай, балазе нашы калегі цікавіліся арганізацыяй работы нашых бібліятэк. Ім падалася слушнай форма работы “Жывая бібліятэка”, калі ў ролі тэматычных кніг выступаюць незвычайныя людзі. Актыўна працуюць у гэтым кірунку ў Баранавіцкай цэнтральнай бібліятэцы. З вопыту Гомельшчыны спадабалася рэалізаваная ідэя светлагорскіх бібліятэкараў зрабіць вынікам актыўнага ўдзелу ў летніх праграмах чытання павышэнне на бал школьнай адзнакі па беларускай і рускай літаратурах; літаратурны фотапраект нашай бібліятэкі “Кніжныя людзі”: гэта па-мастацку выкананыя вобразы літаратурных персанажаў, увасобленыя нашымі супрацоўнікамі, раздрукаваныя на палотнах. І, канешне, праект Нацыянальнай бібліятэкі, прысвечаны 500-годдзю беларускага кнігадрукавання, — факсімільнае ўзнаўленне кніжнай спадчыны Францыска Скарыны. Дарэчы, так супала, што напрыканцы нашага прафесіянальнага візіту, на цырымоніі дарэння гэтых кніг Нью-ёркскай публічнай бібліятэцы, мы сустрэлі Рамана Матульскага, дырэктара айчыннай "Нацыянальнай".
— Ці гатова наша бібліятэчная сфера прыняць падобную замежную дэлегацыю і паказаць бібліятэкі, ад Нацыянальнай да вясковай?
— У выпадку з нашай паездкай, фінансаванне поўнасцю ішло з боку ЗША. А мы, бібліятэкары, як і нашы калегі з замежжа, чакаем паплечнікаў. Нам заўсёды ёсць што абмеркаваць, паказаць. Напрыклад, у кастрычніку мінулага года Гомельская вобласць прымала больш за 30 калег з 7 рэгіёнаў Расіі — удзельнікаў Паўленкаўскіх чытанняў, — знаёмячы гасцей з вопытам работы як абласной, так і сельскіх бібліятэк рэгіёна.