Ула­дзі­мір Сла­бод­чы­каў: “Я стараўся не здраджваць са­бе”

— З які­мі па­чуц­ця­мі вы ўспры­ня­лі па­чэс­нае зван­не на­род­на­га мас­та­ка?

— Успры­няў як вы­шэй­шае пры­знан­не сва­ёй твор­час­ці. Са­мое сло­ва “на­род­ны” — як на­род­ны па­эт, на­род­ны пі­сь­мен­нік — вы­клі­кае ад­ра­зу воб­ра­зы Ку­па­лы, Ко­ла­са. Але ж па та­кой мер­цы па­чы­на­еш і сам ся­бе ацэ­нь­ваць, сум­ня­вац­ца — а ці вар­ты ты гэ­та­га зван­ня, ці ма­еш на яго пра­ва? Ду­маю, мо­ман­ты сум­нен­ня бы­ва­юць у кож­на­га твор­цы, і ў мя­не да­гэ­туль раз-по­раз уз­ні­ка­юць дум­кі, ці той я спра­вай за­йма­юся, ці доб­ра яе раб­лю… Я ве­ль­мі ўдзяч­ны Ака­дэ­міі мас­тац­тваў і Бе­ла­рус­ка­му са­юзу мас­та­коў, якія на­мі­на­ва­лі мя­не на гэ­тае зван­не і якія пра­вя­лі маю кан­ды­да­ту­ру праз сі­та аб­мер­ка­ван­няў, Мі­ніс­тэр­ству ку­ль­ту­ры, якое мя­не пад­тры­ма­ла. Асаб­лі­ва каш­тоў­на, ка­лі твае та­ва­ры­шы, ка­ле­гі па цэ­ху ця­бе ад­а­бра­юць: на­ват без уз­на­га­ро­ды для мас­та­ка гэ­та ве­ль­мі па­хва­ль­на.

— А пра што, на ваш по­гляд, га­во­рыць пе­ра­пы­нак амаль у дзе­сяць га­доў з уру­чэн­нем зван­ня на­род­на­га мас­та­ка — што ад­ыхо­дзіць па­ка­лен­не “вя­лі­кіх”, што ў но­выя ча­сы па­він­ны быць і но­выя адзна­кі твор­час­ці, пра не­шта іншае?

— У мас­тац­кім ася­род­дзі ўжо бы­лі та­кія дум­кі, што “на­род­ных” і ўво­гу­ле бо­льш да­ваць не бу­дуць. А ка­лі я на­пры­кан­цы 80-х то­ль­кі пры­йшоў пра­ца­ваць у тэ­атра­ль­на-мас­тац­кі інсты­тут, пра­ктыч­на ўсе там бы­лі на­род­ны­мі: за са­вец­кім ча­сам пад­обная сіс­тэ­ма пе­ра­емнас­ці твор­чых па­ка­лен­няў пра­ца­ва­ла без збо­яў. Скла­да­ны час быў по­тым, пе­ра­ход­ны. Да мя­не апош­нім у 2012 го­дзе зван­не на­род­на­га атрым­лі­ваў Ана­толь Ба­ра­ноў­скі, і не­шта за­бук­са­ва­ла. У артыс­таў не­як пра­сцей: якая вя­лі­кая прэм’ера — то і прэ­міі, зван­ні. А мас­та­ку ці ску­льп­та­ру трэ­ба зра­біць не­шта надзвы­чай­нае, гран­ды­ёзнае. Ха­ця, я лі­чу, у нас мно­га вар­тых і бы­ло, і ёсць. Усё ж та­кі на­яўнасць пры­хі­ль­ні­каў, ка­мер­цый­ны по­спех ці не­шта пад­обнае не да­юць мас­та­ку та­ко­га ад­чу­ван­ня сва­ёй знач­нас­ці, як дзяр­жаў­ная ўзна­га­ро­да. А са зван­нем “на­род­ны” атрым­лі­ва­ецца, што ты яшчэ і на­ро­ду за яго аб­авя­за­ны.

“Раніца мастака. Валянцін Ваньковіч”.

— Ка­лі ад­штур­хнуц­ца ад гэ­та­га сло­ва — як вы ду­ма­еце, на­ко­ль­кі ва­ша твор­часць ме­на­ві­та на­род­ная, на­ко­ль­кі бліз­кая лю­дзям? Ха­ця і быць зра­зу­ме­лым — аб­са­лют­на не аб­авя­зак мас­тац­тва.

— У па­ра­ўнан­ні з іншы­мі ску­льп­ту­ра ў пры­нцы­пе знач­на бо­льш на­род­ны від мас­тац­тва, асаб­лі­ва ка­лі ка­заць пра ма­ну­мен­та­ль­ныя тво­ры — по­мні­кі, га­рад­скую ску­льп­ту­ру: яны на­ві­да­во­ку, іх усе ба­чаць і ацэ­нь­ва­юць. І мо­мант, ка­лі да тва­ёй ра­бо­ты да­кра­на­ецца гля­дач, за­ўсё­ды ад­чу­ва­ль­ны. Як мне час­та ка­жуць: “А мы сён­ня ба­чы­лі ваш твор!” Ці ка­лі на зі­мо­вай акцыі ску­льп­ту­ры і по­мні­кі апра­на­лі ў шар­фы і шап­кі — мно­гія вы­клад­ва­лі ў інтэр­нэт фо­та з ма­імі ра­бо­та­мі. Ёсць, на­прык­лад, гру­па тэ­атра­лаў, што пе­рад спек­так­лем за­ў­сё­ды сус­тра­ка­ецца ля ма­іх ба­ле­рын у опер­на­га тэ­атра — гэ­тая ра­бо­та з на­звай “Антракт” уво­гу­ле па­пу­ляр­ная ў на­ро­дзе, час­та на­тхняе на фо­та­твор­часць. А ёсць та­кая ра­бо­та ў Ла­гой­ску — Бо­жая ма­ці, дык я час­та там пра­язджаю і ба­чу, як ля яе кве­тач­кі кла­дуць, цу­кер­кі: мне за­ўсё­ды ве­ль­мі пры­емна.

Ка­лі га­вор­ка пра не­йкія вя­лі­кія ма­ну­мен­та­ль­ныя ра­бо­ты — ме­ма­ры­ял “Дзе­ці мі­ру — дзе­цям вай­ны” ў Ма­гі­лё­ве, “Мол­ча­щий ко­ло­кол” у Свет­ла­гор­ску — то тэ­ма вай­ны ад­гук­ва­ла­ся і ад­гук­ва­ецца ў мно­гіх сэр­цах. По­мні­кі па­тры­ярху Алек­сію Дру­го­му ў Мін­ску і ў Ві­цеб­ску ма­юць асаб­лі­вы сэнс для вер­ні­каў… Та­кім чы­нам мы, аўта­ры, ад­люс­троў­ва­ем усе мар­ко­ты і ра­дас­ці на­ро­ду. Мо­жа, і про­ста ча­ла­ве­ка, не­за­леж­на ад кра­іны. У кас­трыч­ні­ку ў Па­ры­жы ад­бы­ло­ся ўру­чэн­не прэ­мій фран­цуз­ска­га ака­дэ­міч­на­га та­ва­рыс­тва Art-Sciences-Lettres, якое існуе бо­льш за сто га­доў і па­тра­ні­ру­ецца прэ­зі­дэн­там Фран­цыі: мя­не ўзна­га­ро­дзі­лі най­вы­шэй­шай адзна­кай — пла­ці­на­вым меда­лём. Ха­чу шчы­ра падзя­ка­ваць на­шай зна­ка­мі­тай мас­тач­цы Во­ль­зе Дзём­кі­най, што да­ўно жы­ве ў Фран­цыі і там пра­цяг­вае пра­па­ган­да­ваць бе­ла­рус­кае мас­тац­тва, — яна моц­на па­спры­яла та­му, каб з ма­ёй твор­час­цю змаг­лі па­зна­ёміц­ца ў Фран­цыі.

— А ці зда­ра­ла­ся та­кое, каб не­йкую ва­шу ра­бо­ту лю­дзі ўсё ж не зра­зу­ме­лі, не аца­ні­лі?

— Не ма­гу ска­заць, што су­ты­каў­ся з не­йкай ад­моў­най рэ­акцы­яй. Трэ­ба ж уліч­ваць, што ўсе пуб­ліч­ныя пра­екты пра­хо­дзяць доў­гі шлях аб­мер­ка­ван­няў і за­цвяр­джэн­няў. А вось ка­лі ка­заць пра мае вы­ста­вач­ныя ску­льп­ту­ры, пра мой улас­ны твор­чы по­шук, то ўсяк бы­ва­ла. (смех) Ды й ні­вод­ная вя­лі­кая ра­бо­та не да­ла­ся про­ста, у кож­най бы­лі свае гіс­то­рыі, свае цяж­кас­ці. Але каб пуб­лі­ка ча­го­сь­ці не пры­ня­ла, та­ко­га, ба­дай, і не бы­ло.

— То вам шчас­ці­ла, атрым­лі­ва­ецца.

— Але не ду­май­це, што ў мя­не ўсё атрым­лі­ва­ла­ся як у каз­цы. (смех) Лю­бая твор­чая ра­бо­та ідзе праз па­ку­ты мас­та­ка. Ка­лі ста­віць пе­рад са­бой пры­мі­тыў­ную за­да­чу — усіх за­да­во­ліць і за­ра­біць гро­шы, та­ды про­ста, та­ды лёг­ка. Але ка­лі ты ро­біш мас­тац­тва і ро­біш ду­шою, ка­лі га­то­вы спра­чац­ца з за­каз­чы­ка­мі і роз­ны­мі са­ве­та­мі, ка­лі на­ват укла­да­еш свае срод­кі, то­ль­кі каб атры­ма­ла­ся за­ду­ма­нае — та­ды не ўсё так бес­кла­пот­на. Я ні­ко­лі не імкнуў­ся ба­чыць твор праз пры­зму гро­шай — ста­раў­ся не здра­джваць са­бе і за­ўсё­ды па­мя­таў, што і мя­не ўжо не бу­дзе, а ра­бо­та за­ста­нец­ца.

“Дзеці міру — дзецям вайны” (г. Магілёў)

Про­ста не хо­чац­ца за­раз па­глыб­ляц­ца ў не­йкія не­пры­емныя аса­біс­тыя пе­ра­жы­ван­ні — маг­чы­ма, ка­лі-не­будзь атры­ма­ецца пра ўсё на­пі­саць у кні­зе. Бы­лі і ня­ўда­чы, і ве­ль­мі цяж­кія пра­хо­джан­ні пра­ектаў. А ў ма­ла­дос­ці я на­поў­ні­цу ад­чуў, як ціс­нуць уз­рос­та­выя гра­да­цыі ў твор­чай сфе­ры, як ад­усюль ад­соў­ва­юць, як цяж­ка за­няць сваё мес­ца ў мас­та­коў­скім ася­род­дзі. Ня­прос­тыя га­ды ў мя­не бы­лі, бо яшчэ ж і пра сям’ю да­во­дзі­ла­ся ду­маць і дзе браць гро­шы на ма­тэ­ры­ялы — ску­льп­ту­ра спра­ва за­трат­ная. А за­ка­зы атры­маць та­ды бы­ло амаль не­маг­чы­ма, і я на­ват вы­ра­шыў іх бо­лей не шу­каць — вы­кла­даў у ка­ле­джы Ахрэм­чы­ка і пра­ца­ваў сам для ся­бе, удзе­ль­ні­чаў у вы­стаў­ках. Так мя­не за­ўва­жы­лі ў Мас­кве і пра­вя­лі там не­ка­ль­кі вы­стаў, па­сля ча­го Трац­ця­коў­ская га­ле­рэя на­бы­ла шэ­раг ма­іх ра­бот. Вось та­ды ўжо мя­не за­ўва­жы­лі і ў Мін­ску! Як звы­чай­на ў нас і зда­ра­ецца. Так што шмат роз­на­га бы­ло ў жыц­ці.

— А мо­жам зга­даць, з якой ра­бо­ты па­ча­ло­ся ва­шае пры­шэс­це ў ма­ну­мен­та­ль­ную сфе­ру, у пуб­ліч­ную пра­сто­ру?

— Пер­шыя ра­бо­ты бы­лі ў кам­ні па выні­ках пле­нэ­ру — хто па­мя­тае, гэ­тыя ску­льп­ту­ры пра­цяг­лы час ста­ялі ў Ку­па­лаў­скім па­рку ля по­мні­ка. А по­тым па­йшлі ўжо і за­ка­зы. Ства­ры­лі­ся, на­прык­лад, ску­льп­ту­ра Мак­сі­ма Баг­да­но­ві­ча ля “Бе­ла­рус­кай хат­кі” ў Мін­ску — я ха­цеў зра­біць яе на ма­нер кап­ліч­кі пры да­ро­зе, цэ­лы шэ­раг ску­льп­тур хлоп­чы­каў, што гу­ля­юцца, у па­рку ў Мін­ску на Ма­ту­се­ві­ча — але іх скра­лі, ду­маю, на ме­та­ла­лом, то­ль­кі ступ­ні ад хлоп­чы­каў за­ста­лі­ся. З ран­ніх ма­гу зга­даць і бе­лую мра­мар­ную ску­льп­ту­ру ў ра­тон­дзе па­ла­ца­ва­га па­рку ў Ня­сві­жы “Ён і яна”, яшчэ яе на­зы­ва­юць “Ясь і Яні­на”. І гэ­так да­лей. Па­сля і бо­льш гран­ды­ёзныя ма­ну­мен­ты, як ў Ма­гі­лё­ве і Свет­ла­гор­ску, за­меж­ныя пра­цы: бы­ла вя­лі­кая знач­ная ра­бо­та ў Гер­ма­ніі — “Па­мі­на­ль­ны вя­нок” на тэ­ры­то­рыі бы­ло­га жа­но­ча­га кан­цла­ге­ра ў Ра­вен­сбру­ку. Ця­пер мае ра­бо­ты ёсць і ў Кі­таі, Тур­цыі, Швей­ца­рыі, Аб’ядна­ных Араб­скіх Эмі­ра­тах, Бал­га­рыі — шмат дзе.

“Антракт”.

— І ўсе ра­бо­ты ве­ль­мі роз­ныя…

— Час­та бы­вае, што мас­так знай­шоў свой стыль і пра­цуе ў ім усё жыц­цё. Але я так не ма­гу, я іншы. Мя­не мож­на па­ра­ўнаць са зда­быт­чы­кам ру­ды: знай­шоў жы­лу, ад­пра­ца­ваў яе і пе­ра­йшоў да іншай. Мне сум­на ўвесь час пра­ца­ваць у ад­ной плас­ты­цы і з ад­ной вы­яўлен­чай мо­вай. Я не­як пад­лі­чыў, што за жыц­цё ў мя­не бы­ло ча­ты­ры-пяць та­кіх пе­ры­ядаў, ка­лі я цал­кам мя­няў­ся. У не­йкі мо­мант мя­не гэ­та на­ват хва­ля­ва­ла — тое, што я раб­лю­ся не­паз­на­ва­ль­ным. Але мне так ці­ка­ва. Я про­ста шчас­лі­вы тым, што па­сту­піў­шы ў інсты­тут у 17 га­доў, у 23 я яго ўжо скон­чыў, а пе­рад тым не ву­чыў­ся ні ў шко­ле спе­цы­яль­най, ні ў ву­чэ­ль­ні: мож­на ска­заць, быў не сап­са­ва­ны шко­ль­ны­мі, шка­ляр­скі­мі мо­ман­та­мі і ў твор­чых па­мкнен­нях яшчэ быў во­ль­ны, не за­ка­мя­неў. Та­кім чы­нам я пра­йшоў праз ака­дэ­міч­ную шко­лу, праз рэ­аліс­тыч­ную ску­льп­ту­ру, праз не­йкія ўмоў­ныя рэ­чы, не­фі­гу­ра­тыў­ныя — праз са­мае роз­нае.

— Пе­ры­яд апош­ніх га­доў — ка­лі ўсе ва­шы ску­льп­ту­ры быц­цам да не­ба цяг­нуц­ца, та­кія пад­оўжа­ныя?

— Так, ме­на­ві­та. Фі­гу­ра ча­ла­ве­ка мне ўяў­ля­ецца не як чыс­та ма­тэ­ры­яль­ны воб­раз, дзе ана­то­мія і ўсё, — я ба­чу ў ёй і ду­хоў­ны бок. Для мя­не ча­ла­ве­чае це­ла быц­цам пра­вад­нік па­між зям­ным і ня­бес­ным, як не­шта ча­со­вае на зям­лі ў сва­ім ма­тэ­ры­яль­ным ува­саб­лен­ні. Та­му і фі­гу­ры та­кія — як дух ча­ла­ве­ка, як яго­ная асно­ва. Мой гэ­ты пе­ры­яд час­та па­ра­ўноў­ва­юць з твор­час­цю Джа­ка­ме­ці, але ўсё ж у мя­не кры­ху іншае — бо­льш ля­ту­чае, лёг­кае. Я ду­маю, усе мае твор­чыя пе­ры­яды не­вы­пад­ко­выя. Ка­лі на­ват спа­чат­ку я інту­ітыў­на па­чы­наю не­шта ра­біць, по­тым раз­умею, у чым для мя­не тут унут­ра­ная сут­насць, ад­куль гэ­та ідзе. Вось уз­яць хоць бы той час, ка­лі я ства­раў по­мнік Стэ­фа­ніі Ста­ню­це на Мас­коў­скіх мо­гіл­ках, — я та­ды ля­піў жан­чын у цём­ных стро­ях, спе­цы­яль­на вы­свят­ляў жоў­тым ру­кі, тва­ры. А ад­куль гэ­та ўсё — з дзі­ця­чых ура­жан­няў, ка­лі я ма­лым кож­ную ня­дзе­лю ся­дзеў ля вак­на ў сва­ёй вёс­цы Да­ўгі­на­ва Кры­віц­ка­га ра­ёна і гля­дзеў, як ба­бу­ль­кі ў хус­тках ідуць у кас­цёл, якія ў іх свет­лыя лі­кі, свет­лыя ру­кі. Вось і Ста­ню­ту я зра­біў у та­кой плас­ты­цы.

А за­раз я, ма­быць, пе­ра­хо­джу ўжо ў но­вы пе­ры­яд — лод­кі! Як плынь жыц­ця. (смех) Ад­на вя­лі­кая та­кая ску­льп­ту­ра ста­іць у Кі­таі — як вы­нік май­го ўдзе­лу ў кі­тай­скім пле­нэ­ры, яна ўвай­шла ў топ-спіс. Ску­льп­ту­ра ўво­гу­ле ў іх па­йшла ў ты­раж і ця­пер ма­са­ва прад­аец­ца праз інтэр­нэт — пры­чым ко­піі ро­бяць да пя­ці мет­раў у па­ме­ры. Але маё про­звіш­ча там на­ват і не згад­ва­ецца. Я ду­маў спа­чат­ку па­спра­ба­ваць за­явіць свае пра­вы, але кі­нуў гэ­тую спра­ву як без­на­дзей­ную. Лод­ка­мі я за­раз ве­ль­мі за­хоп­ле­ны, гэ­ты воб­раз з’яўля­ецца ў мя­не ў роз­ных тво­рах.

— А ці ёсць у вас не­йкія асаб­лі­ва лю­бі­мыя ра­бо­ты?

— Ёсць, а як жа. Я люб­лю свай­го Ва­нь­ко­ві­ча — ску­льп­ту­ру Ва­лян­ці­на Ва­нь­ко­ві­ча з на­звай “Ра­ні­ца мас­та­ка”, што ста­іць у Мін­ску по­бач з яго до­мам-му­зе­ем. Так цяж­ка ішла ра­бо­та, про­ста як са­мо ня­шчас­нае жыц­цё гэ­та­га юна­ка! Я ра­біў яе ка­ля дзе­ся­ці год. Люб­лю, ка­неш­не, і ба­ле­рын ля опер­на­га тэ­атра, люб­лю свой “Звон-на­бат” у Свет­ла­гор­ску… Зра­зу­ме­ла, спіс мож­на і пра­цяг­ваць.

“Адам і Ева”.

— Мы зга­да­лі пер­шыя ра­бо­ты, а якія апош­нія па ча­се, над чым пра­цу­еце за­раз, над чым ду­ма­еце?

 — Ад­на з апош­ніх ра­бот — “Пры­свя­чэн­не па­эту”, што ста­іць у Мін­ску пе­рад бу­дын­кам “Спа­ма­ша”. На­сам­рэч я ства­раў ма­ла­до­га Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча і ства­раў да­клад­на па­вод­ле фо­та­здым­каў та­го ча­су, як ён пры­ехаў у Мінск, як ха­дзіў па гэ­тай Асма­лоў­цы, як чы­таў тут вер­шы. Але ж усе мы ча­ка­ем вя­лі­ка­га афі­цый­на­га по­мні­ка Ка­рат­ке­ві­чу ў Мін­ску, і я не ха­цеў пе­ра­хо­дзіць яму да­ро­гу, та­му гэ­ты і на­зы­ва­ецца “Пры­свя­чэн­не па­эту” — да­ра­гая для мя­не ра­бо­та. Ёсць так і не скон­ча­ны пра­ект, які я па­чаў ра­біць яшчэ дзе­сяць га­доў та­му да ста­год­дзя Пер­шай сус­вет­най вай­ны: мы з ка­ле­га­мі пла­на­ва­лі зра­біць вя­лі­кі ма­ну­мент на на­ра­чан­скіх ба­ло­тах, дзе ка­лі­сь­ці бы­ло пра­лі­та мно­га кры­ві. Ужо збі­ра­лі­ся срод­кі, але спра­ва так і не зру­шы­ла­ся, а са­мі аўта­ры па­добнае не па­цяг­нуць — бо ідэя, каб гэ­та бы­ло ў 9-мет­ро­вым па­ме­ры, каб мож­на бы­ло за­йсці ўнутр. Дык хо­чац­ца ха­ця б эскіз, зроб­ле­ны з плас­ты­ку, што ста­іць у мя­не ў май­стэр­ні, не­як за­ха­ваць для гіс­то­рыі ў доб­рым ма­тэ­ры­яле. Спа­дзя­юся, што на­рэш­це бу­дзе да­ве­дзе­ная да за­вяр­шэн­ня і спра­ва з уста­ля­ван­нем по­мні­ка кня­гі­не Во­ль­зе ў Ві­цеб­ску.

За­раз пры­йшоў ужо та­кі час, ка­лі я бо­льш ха­чу ра­біць тое, што мне са­мо­му хо­чац­ца, не за­каз­ныя рэ­чы. Бо мно­га ня­вы­ка­за­на­га, ня­зроб­ле­на­га. Раб­лю апош­нім ча­сам мно­га рэ­ль­ефаў на тэ­му ча­ла­ве­ка і яго мес­ца ў гэ­тым све­це, раб­лю ра­бо­ты для бу­ду­чай вы­стаў­кі — у на­ступ­ным го­дзе пла­ную па­ка­заць мно­га ці­ка­ва­га. Ідэй шмат, і яны, дзя­куй бо­гу, не за­кан­чва­юцца.

Фота з уласнага архіва У. Слабодчыкава.