Аўтары

Вясной гэтага года ў пошуках пахаванняў сваякоў Станіслава Манюшкі, жыццярысамі якіх я ўжо не першы нумар надакучваю чытачам “К”, мне давялося завітаць на самы стары з ацалелых мінскіх някропалеў. І ўражанне Кальварыйскія могілкі пакінулі несамавітае. Убачыўшы вясной маштаб працы, я вырашыў паспрабаваць, наколькі хопіць часу і сілаў, сам або з дапамогай паплечнікаў “змяніць свет да лепшага”. І аказалася, што гэта цалкам магчыма.

Пішучы пра Закрэўскіх і Мюлераў, немагчыма абысці ўвагай успаміны былога філарэта і філамата Станіслава Мараўскага. Стаўшы сямейным лекарам абедзвюх фамілій, ён аказаўся далучаным да ўсіх таямніц жыцця продкаў жонкі кампазітара Аляксандры Манюшка. Безліч разоў бачыў яе яшчэ зусім маленькай дзяўчынкай і, верагодна, не раз змагаўся з ейнымі хваробамі. Быў закаханы “раз і назаўсёды” ў маці Аляксандры Марыяну. А ў яго самога была закаханая яе сястра Альжбета. Што, само сабой, не спрошчвала і без таго напружаную сітуацыю. Таму пакінуўшы медыцынскую практыку і пасяліўшыся ў маёнтку сваёй маці з роду Сямашкаў ва Устроне, усе свае душэўныя пакуты (а іх было занадта шмат для адной асобы) ён даверыў паперы. Праўда, успаміны атрымаліся не сентыментальным раманам — Мараўскі шчодра дадаваў туды розныя гістарычныя анекдоты з віленскага жыцця. І не толькі віленскага. Адзін такі сюжэт варты асаблівай увагі, бо мае самае непасрэднае дачыненне да нашай справы.

Мюлеры Распавядаючы ў папярэдніх частках пра жонку кампазітара Аляксандру Мюлер, мы ў самых агульных словах сказалі і пра яе сям’ю. Цяпер нас чакае гісторыя Мюлераў у канцэнтраваным выглядзе. То-бок, усё самае цікавае і па магчымасці новае. Бо, у адрозненне ад Закрэўскіх, сваякоў Аляксандры па кудзелі, пра Мюлераў было вядома даволі шмат. Ізноў жа, дзякуючы перш за ўсё лекару Станіславу Мараўскаму. Яго знаёмства з Мюлерамі і непадзеленае каханне да Марыі, маці Аляксандры, стала прычынай моцных душэўных пакут, а потым прымусіла ўзяцца за пяро і пакінуць неверагодна цікавыя ўспаміны.

Пачатак вайсковай кар’еры Станіслава Закрэўскага прыпаў на кульмінацыю трагедыі Рэчы Паспалітай Дзвюх Нацый. Вайна Расійскай імперыі супраць Барскіх канфедэратаў 1768 — 1772 і першы падзел у 1772 (зацверджаны, нягледзячы на мужны супраціў паслоў з ВКЛ на чале з Тадэвушам Рэйтанам) былі пралогам да поўнага знішчэння краіны. І ён, былы выдатны камічны акцёр, а цяпер вялікалітоўскі афіцэр, з гонарам прайшоў праз усе выпрабаванні, якіх на яго лёс выпала нямала.

Лёс акцёраў Станіслава Закрэўскага і Марыяны Вернэр на пачатку склаўся вельмі ўдала — у адрозненне ад іх дырэктара Лявона Перажынскага, які, заехаўшы ў Нясвіж “каралём тэатра”, ледзь вырваўся адтуль жыўцом. Праўда, карыстацца з высокага ганарару, які князь Караль Радзівіл прызначыў сваім кантрактам Закрэўскім, ім давялося нядоўга… Працягваем знаёміць чытача з “закуліснай” гісторыяй сваякоў Станіслава Манюшкі. Без якіх, можна быць пэўным, ён не стаў бы “тым самым Манюшкам!”

Замест пасляслоў’я да гісторыі Алясандра Данэзі. Безумоўна, лёс меркаванага аўтара музыкі да “Агаткі” патрабуе глыбокага даследавання. Бо акалічнасці з’яўлення і знікнення гэтай асобы з музычнага рынга Рэчы Паспалітай Дзвюх Нацый губляюцца ў прыцемках. Магчыма, што ў нашыя краі ён патрапіў праз пасярэдніцтва славутага графскага рода Патоцкіх. А вось дзе і калі абарваліся зямныя пуцявіны Данэзі, вызначыць яшчэ складаней. Аніякага следу пакуль знайсці не ўдалося, але пошукі працягваюцца. Цяпер жа прыйшоў час адкрыць “кнігу жыцця” на старонцы “Закрэўскія”. І яна будзе не менш цікавая, чым папярэднія.

Чаму ж мы столькі ўвагі надалі асобе італьянскага музыканта Алясандра Данэзі? Па-першае, таму, што вяртанне забытых імёнаў, датычных да гісторыі Беларусі — уласна кажучы, наш абавязак. А Данэзі, як мы ўжо бачым, цалкам на тое заслугоўвае. Па-другое, менавіта яго можна лічыць асноўным прэтэндэнтам на ролю аўтара музыкі да адной з першых на Беларусі опер “Агатка”, якую сёння зазвычай прыпісваюць нямецкаму кампазітару Ёгану Голанду. Ну і па-трэцяе, продкі будучай жонкі Станіслава Манюшкі Аляксандры Мюлер, верагодна, не толькі гралі свае ролі ў прэм’ернай нясвіжскай пастаноўцы “Агаткі”, але пазней паспяхова дэманстравалі яе на варшаўскай сцэне. І калі б яны пакінулі ўспаміны, дык дапамаглі б нам раз і назаўсёды вырашыць пытанне: хто — Данэзі або Ёган Голанд — у 1784 годзе пры агеньчыку свечкі абмяркоўваў з Мацеем Радзівілам “музычныя акцэнты” опернай партытуры. Але паколькі ўспамінаў няма, давядзецца разбірацца самім.

Такім чынам, разарваўшы выгодны кантракт з будучым уніяцкім мітрапалітам Лявонам Шаптыцкім, спявак і кіраўнік прыдворнай капэлы Аляксандр Данэзі з’язджае ў Варшаву. Як пісалі польскія даследчыкі, завабіў яго ў сталіцу яе мэр Алойзы Фрыдэрык Бруль. Італьянцу прапаноўвалі пасаду капельмайстра пры самым статусным тэатры Рэчы Паспалітай — тады “грамадскім”, а неўзабаве — Нацыянальны. Але патаемныя спружыны закулісся далі няверны тон, і Данэзі апынуўся на беразе Віслы без сродкаў да існавання. І вось чаму.

У папярэдніх частках мы ахапілі “Віленскі перыяд” (1840 - 1858 гг.) жыцця Станіслава Манюшкі. Ад шлюбу з Аляксандрай Мюлер (якая, згодна з метрычным запісам аб хросце, аказалася на год старэйшай за мужа, а не на два маладзейшай, як лічылася раней, да фактычна гвалтоўнага “высялення” кампазітара ў Варшаву яго швагерам Янам Мюлерам і “стрыечным швагерам” Каралем Штурмам. Гісторыя апошняга “ва ўсей яе непрыгажосці”, падаецца, упершыню прадстаўленая цалкам. Бо раней Штурм, нягледзячы на ягоную паўсюдную прысутнасць у жыцці Станіслава Манюшкі, быў абсалютна прахадным персанажам у “манюшказнаўцаў”. А ў новым раздзеле “Таямніцаў” мы працягваем распавядаць пра сваякоў кампазітара. Як і раней, гэта будуць пераважна новыя і “вельмі добра забытыя” звесткі. І пачынаем мы з продкаў жонкі Станіслава, якія адыгралі немалую ролю ў станаўленні беларускага тэатра і сталі “сведкамі” ў адной заблытанай гісторыі з мінуўшчыны нашай оперы.

Тое, што камень — гэта самы трывалы матэрыял для захавання гістарычнай памяці, разумелі яшчэ ў старажытнасці — ды пакідалі на іх адбіткі. Часы пазнейшыя, з іх войнамі ды катаклізмамі, гэта пацвердзілі. Многія з памятных камянёў, якія можна ўбачыць на нашых землях — апошнія сведкі тых ці іншых гістарычных падзей. Часам яны даюць штуршок даследчыкам, скіроўваючы іх пошукі ў пэўны бок — бо архівы не ацалелі. А часам і наогул з’яўляюцца адзіным напамінам пра свае “родныя” мясціны ды іх гаспадароў. І менавіта таму гэтыя камяні вартыя нашай увагі. Што, на жаль, пакуль разумее далёка не кожны з тых, ад каго залежыць іх лёс.